Öz bakım becerileri (tuvalet eğitimi, temizlik ve yeme alışkanlığı vb.) doğuştan getirilmeyen sonradan öğrenilerek kazanılan davranışlardır. Öz bakım becerileri, zihin engelli çocukların toplum içinde bağımsız birey olabilmeleri amacıyla kazandırılan becerilerdir. Normal çocuklar, anne-baba ve çevre tarafından sağlanan fırsatlar aracılıyla gelişim evreleri içinde öz bakım becerilerini kazanabilmektedir.
Fakat zihin engelli çocuklar, genellikle normal çocuklara tanınan fırsatlara sahip bulunamamaktadır. Çünkü aileler zihin engelli çocuğun öz bakım becerilerini nasıl kazanacağına ilişkin yeterli bilgiye sahip değildirler.
Aileler zihin engelli çocukların bu tür becerileri yapmaları yerine bu becerileri kendileri yapmaktadırlar. Zihinsel yetersizlik kadar anne-baba ve çevrenin olumsuz tutumları zihin engelli çocukların öz bakım becerilerini kazanabilmelerini etkileyebilmekte ve geciktirebilmektedir. Bu yüzden zihin engelli çocuğun öz bakım becerilerini kazanabilmeleri özel birtakım düzenlemeleri gerektirmektedir.
ÖZ BAKIM BECERİLERİ EĞİTİMİNE BAŞLAMADAN ÖNCE YAPILMASI GEREKENLER
Çocuk ve ailesi için öncelikle öğretilmesi gereken becerilerin neler olduğu saptanmalıdır. Öğretilmesi hedeflenen becerilerde çocuğun beceri ve kavramların neler olduğu göz önünde tutularak saptanmalıdır. Bunu yapabilmek için öncelikle çocuğun dil, bilişsel ve psikomotor alanları içeren kaba değerlendirmelerin yapılması gerekir. Bütün bunların sonucunda çocuğun düzeyine uygun ve gereksinimi olan bir ya da birkaç öz bakım becerisi öğretilmek üzere belirlenebilir.
-Uzun dönemli, kısa dönemli ve eğitimsel amaçlar belirlenir. Saptanan amaçları gerçekleştirecek şekilde öğretim planı hazırlanır.
-Öğretim ortamı ve kullanılacak araçlar düzenlenir.
-Öğretimin günün hangi zamanlarında yapılacağı belirlenmelidir.
-Çocuk için etkili pekiştireçler belirlenir.
-Öğrenciye kazandırılacak becerinin sürekliliğinin nasıl kazandırılacağı saptanmalıdır. Bu maddede çocuğun öğrendiği beceriyi başka ortam ve kişilere de genelleyebilmesini içermektedir. Örneğin; Evde montunu giyip dışarı çıkan çocuğun , okulda da aynı beceriyi genelleyerek gösterebilmesidir.
PEKİŞTİREÇ BELİRLEME FORMU
Çocuğun adı:
Çocuğunuzun en çok tercih ettiği yiyecekleri, nesneleri, etkinlikleri ve duymaktan hoşlandığı sözleri aşağıda form üzerinde az ya da çok sever şeklinde belirleyip beceri öğretimine başlanabilir.
EN ÇOK SEVDİĞİ YİYECEK İÇECEKLER
-Bisküvi
-Gofret
-Köfte
-Patates
-Meyve
-Meyve suyu
-Süt ve benzeri..
EN ÇOK SEVDİĞİ NESNELER
-Top
-Araba
-Yapboz
-Bebek
-Müzik kutusu
-Oyuncak ayı
EN ÇOK SEVDİĞİ ETKİNLİKLER
-Televizyon izleme, arabayla gezme
-Top oynama
-Evcilik oynama
-Salıncakta sallanma
-Parka gitme
-Örneğin çorap giyme becerisinin öğretimi
***Ana yönerge çorabı giy.***
BİLDİRİMLER
* Bağımsız * * Sözel İpucu* * Fiziksel Yardım*
-Çorabı tutar.
-İki eliyle çoraba uzanır.
-Her iki elinin başparmağı içerde diğer parmaklar dışarıda olacak şekilde çorabın koncundan tutar.
-Parmaklarını birbirine doğru hareket ettirir, çorabı toplar.
-Çorabı ayak ucuna getirir.
-Çorabı ayak parmaklarına geçirir.
-Çorabı giyer.
-Çorabı bileğine kadar çeker.
-Elleriyle çorabı iki yana açar.
-Çorabı topuğuna geçirir.
Çorabı yukarı çeker.
*Yukarıdaki örnekte olduğu gibi çocuğa öğretilecek beceri
belirlenir ve hangi basamağı bağımsız, sözel ipucu , fiziksel yardım ile yaptığı belirlenerek yapamadığı basamaklar üzerinde durularak tekrar edilmelidir.
***Çocuğunuzun bağımsız yaşaması hem sizin hayat kalitenizi arttıracağı gibi hem de çocuğunuza özgüven vererek daha keyifli bir yaşam sürmesine yardımcı olur. Bu nedenle beceri öğretiminde çocukla ilgilenen herkesin bilgi sahibi olması gerekir.***
* Bağımsız * * Sözel İpucu* * Fiziksel Yardım*
-Çorabı tutar.
-İki eliyle çoraba uzanır.
-Her iki elinin başparmağı içerde diğer parmaklar dışarıda olacak şekilde çorabın koncundan tutar.
-Parmaklarını birbirine doğru hareket ettirir, çorabı toplar.
-Çorabı ayak ucuna getirir.
-Çorabı ayak parmaklarına geçirir.
-Çorabı giyer.
-Çorabı bileğine kadar çeker.
-Elleriyle çorabı iki yana açar.
-Çorabı topuğuna geçirir.
-Çorabı yukarı çeker.
Meryem Portakal
Okul Öncesi Öğretmeni