Çocuğun psikolojik ve sosyal gelişimde ana-baba tutumlarının etkisi büyüktür. Her anne babanın çocuk yetiştirmede doğruları farklıdır. Bu yüzden çocuklarına karşı tutum ve davranışları da farklılık gösterir. Ana-babanın tutumu gelişmekte olan çocuğa model olur ve çocuk gördüğü bu modeli taklit ederek ve bu davranışları özümseyerek kişiliğini yavaş yavaş oluşturmaya başlar.
ANNE- BABA TUTUMLARI
OTORİTER TUTUM: Burada bütün kontrol anne ve babadadır. Otoriter anne-baba sevgisini, çocuk onların istediği gibi davrandıkça (şartlı) gösterir. Çocuğun yanlış yapma şansı yoktur. Çocukla iletişim kurulmaz sorgulamadan kuralları kabul etmesi beklenir. Çocuk kuralları yerine getirme çabasında olduğu için kendini ifade edemez. Çocuk sürekli eleştirilir. Otoriter ailede yetişen çocuklar; kendine olan güvenleri az, çekingen, başkalarına kolayca kanabilen, kendi başına karar veremeyen, sürekli eleştiriden dolayı aşağılık duygusu yaşayan ya da tam tersi isyankar ve saldırgan davranışlar sergileyen bireyler olarak yetişirler.
SERBEST/İZİN VERİCİ/HOŞGÖRÜLÜ TUTUM: Anne ve babanın kabul ve ilgisi yüksek, çocuk üzerinde kontrolü düşüktür. Aşırı hoşgörülü ebeveynler çocuklarına fazla özgürlük tanırlar, çocuklarını kontrol etmezler bazen de ihmale varan hoşgörü ile davranırlar. Aynı zamanda sıcak ve sevecen davranırlar. Tüm kararları çocuk verebilir sınır yoktur(yemek, uyku, dışarı çıkma, oyun oynama…). Böyle bir ailede yetişen çocuklar; her isteklerinin yapılmasını beklerler, diğerlerinin dikkatini çekmeye çalışırlar, kurallarla karşı karşıya kaldığında hayal kırıklığına uğrarlar, bencildirler, istekleri buyruk niteliği taşır.
İLGİSİZ/KAYITSIZ TUTUM: Aileler için çocuğun varlığı ile yokluğu belli değildir. Anne-babalar hoşgörü ve boş vermişliği birbirine karıştırırlar. Çocuk anne-babayı rahatsız etmiyorsa problem yoktur. Rahatsız ediyor ise şikayetlerle dolu gündem oluşturulur. Bu tutumla yetiştirilen çocuklarda; dikkat çekmek için etrafına zarar verme, öz güven sorunu, dil gelişiminde gecikme, konuşma bozuklukları olabilir.
AŞIRI KORUYUCU TUTUM: Çocuğa gereğinden fazla özen gösterilir. Koruyucu tutum daha çok anne çocuk arasında gözlenir. Geç kavuşulan, aşırı istenilen, tek çocuk, tek erkek veya kız çocuk gibi çocuklar genellikle abartılmış sevginin odak noktası olurlar. Tüm kararları çocuk yerine aile alır. Çocuk ağlamasın, üşümesin, terlemesin, hasta olmasın, yorulup incinmesin, mikrop kapmasın diye aile üyeleri ellerinden gelen tüm gayreti gösterir. Çocuk âdeta bir cam fanus içinde büyütülür. Bu tutumla yetişen çocuklar; Aşırı bağımlı, özgüveni gelişmemiş, sosyal gelişimi zedelenen, toplum tarafından kabulü zorlaşan, kendini gruba kabul ettirmek için isyankar davranışlar sergileyen, tek başına kararlar alamayan çocuklar olabilir.
REDDEDİCİ TUTUM: Çocuğa karşı adeta düşmanmış gibi davranılır. Çocuğa sevgi, merhamet, sıcaklık verilmez. Sürekli çocuğun olumsuz yönleri üzerinde durulur. Bu tutumla yetiştirilen çocuklar; kaygılı, güvensiz, suç işlemeye meyilli, saldırgan, isyankar olabilirler.
MÜKEMMELİYETÇİ TUTUM: Çocuklardan her şeyin en iyisini, yüksek başarı beklerler. Çocuk ailenin istediği kalıba uymak zorundadır. Bu tutumla yetiştirilen çocuklar; aşırı titiz ya da tam tersi dağınık, kendine güvenleri az, yanlış yapmaktan korkan, en ufak başarısızlıkta hayal kırıklığına uğrayan çocuklardır.
DENGESİZ VE KARARSIZ TUTUM: Anne babalar aynı davranışı kimi zaman normal karşılarken kimi zamanda cezalandırabilirler. Bu durum daha çok anne veya babanın o anki psikolojik durumu ile ilintilidir. Anne veya baba yorgunsa başka zaman normal olan davranış o an için yapılmaması gereken bir davranıştır. Bu durumda çocuk neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayamamaktadır. Bu tutumla yetişen çocuklar; aşırı isyankar ya da aşırı boyun eğici, kaygılı, güvensiz, karar vermekte güçlük yaşayan kişiler olabilirler.
DEMOKRATİK TUTUM: Bu tür anne-baba yaklaşımında, ebeveynler çocuklarını destekler ama bunun yanında sınırlarını koymayı da ihmal etmez ve onların hareketlerini kontrol eder. Ebeveyn ile çocuk arasında sözel iletişim kanalları açıktır. Demokratik anne-babalar, çocuklarından olgun davranış beklerler ve aynı zamanda gerekli olduğunda kurallara uymasını isterler. Sıcak ve ilgilidirler, sabırlı ve duyarlı bir şekilde çocuklarını dinlerler, aile içinde verilecek olan kararlarla çocuklarının görüşlerini alırlar. Bu tutumla yetiştirilen çocuklar; Sosyalleşmiş, işbirliğine giren, arkadaş canlısı ve duygusal, sosyal açıdan dengeli ve mutlu bireylerdir. Özgüvenleri yüksektir, sorumluluk sahibidirler. Kendine ve başkalarına güvenir. Yaratıcı ve bağımsızdır. Kurallara ve otoriteye saygı duyar.
Bu tür aileler de çocuğun bir birey olarak ailesini sevip sayan ama bağımsız bir fert olması gerektiği inancı mevcuttur. Çocuğa sevgi ve saygı gösterilir. Çocuğun kendi düşünce ve fikirlerini açıklama fırsatı verilir. Çocuk susmaya değil konuşmaya teşvik edilir. Aile her şeyden önce çok iyi rehberdir. Çocuğa yol gösterilir ama alacağı kararlar konusunda serbest bırakılır çocuğa birçok alternatif sunulur. Demokratik anne baba tutumu çocuğun varlığına ve isteklerine saygı duyulması temeline dayanmaktadır.
Özge Kayar
Psikolog
Kaynaklar:
Haluk Yavuzer – Çocuğu Tanımak ve Anlamak
Haluk Yavuzer – Çocuk Psikolojisi